Viết cho ai, hay là nghệ thuật kết nối với người đọc

Tưởng chừng như đơn giản, nhưng việc xác định người đọc không chỉ giúp định hình giọng điệu, cách dẫn dắt mà còn quyết định mức độ sâu – rộng của nội dung, cách bạn sắp xếp lập luận, và cả cách bạn đặt vấn đề.

Trong cuốn The Craft of Research, các tác giả cho rằng người viết nên nghĩ đến độc giả từ những bước đầu tiên của quá trình viết và gợi ý một bộ câu hỏi đơn giản nhưng quan trọng, giúp bạn kết nối với người đọc một cách rõ ràng và hiệu quả hơn.

1. Ai sẽ đọc bài viết của bạn?

Họ là những người có chuyên môn cao, mong đợi bạn tuân thủ mọi quy chuẩn học thuật? Hay họ là những người đọc phổ thông nhưng có hiểu biết nền tảng về chủ đề bạn bàn tới? Hay họ là những người mới, chưa biết gì về chủ đề được bàn luận?

Xác định đúng đối tượng không chỉ giúp bạn dùng đúng ngôn ngữ mà còn giúp bạn điều chỉnh cả thế giới quan mà bạn đang xây dựng trong bài viết. Viết cho người đã biết khác hẳn với viết cho người chưa từng quan tâm đến vấn đề được viết.

2. Họ mong đợi điều gì từ bạn?

Bạn viết để khiến họ cảm thấy vui vẻ, gật gù vì thấy chủ đề này thật thú vị? Hay bạn viết để cung cấp một kiến thức mới mẻ, giúp họ hiểu sâu hơn một điều tưởng chừng quen thuộc? Hoặc, có thể bạn đang cố gắng giúp họ giải quyết một vấn đề cụ thể trong đời sống?

Ví dụ: Nếu bạn viết bài “5 cách đơn giản để chăm sóc cây cảnh trong nhà”, người đọc sẽ mong các mẹo thực tế, dễ làm. Đừng bắt đầu bằng một lịch sử dài dòng về nghệ thuật bonsai từ Nhật (dù nó nghe có vẻ rất thú vị). Hãy cho họ thông tin họ đang cần, một cách rõ ràng và đơn giản.

Người đọc không đến với bạn chỉ để đọc bất cứ thứ gì bạn viết (một người thân quen có thể sẽ có đủ kiên nhẫn dành cho bạn, nhưng bạn đâu chỉ viết cho những người thân quen và kiên nhẫn), họ đến với một kỳ vọng nào đó. Hiểu được kỳ vọng ấy chính là đặt viên gạch đầu tiên để xây dựng nội dung phù hợp và hiệu quả.

3. Họ đã biết những gì?

Một người đọc với hiểu biết sâu sắc về chủ đề sẽ không cần bạn giảng giải từ những điều cơ bản. Nhưng một người đọc hoàn toàn mới sẽ cần bạn dắt tay, từng bước một. Vấn đề bạn đang đề cập: họ đã nhận ra chưa? Hay đó là điều bạn cần khiến họ nhìn thấy trước khi mời họ đi cùng mình vào hành trình lý giải?

4. Liệu họ có đồng tình với giải pháp của bạn?

Giải pháp bạn đưa ra có đi ngược lại niềm tin cố hữu nào đó của họ không? Nếu có, bạn cần chuẩn bị những lập luận, dẫn chứng nào để thuyết phục? Và nếu không, liệu bạn đã cho họ thấy được hành trình tư duy dẫn đến kết luận đó chưa? Nhiều khi, người đọc không phản đối điều bạn viết, họ chỉ phản đối cách bạn đưa ra nó.

Viết không phải là nói một mình. Viết là một cuộc đối thoại liên tục với người đọc.  Và như mọi cuộc đối thoại tử tế, bạn không chỉ nói điều mình nghĩ, mà còn quan tâm người đối diện đang cần gì, hiểu gì, và cảm thấy ra sao khi lắng nghe bạn.

Vậy nên trước khi viết, đừng chỉ hỏi: “Mình sẽ viết gì?” Hãy hỏi: “Mình đang viết cho ai – và tại sao họ muốn đọc điều này?”

Tham khảo:

Wayne C. Booth, Gregory G. Colomb, Joseph M. Williams, Joseph Bizup & William T. FitzGerald. (2016). The Craft of Research. Fourth edition. Chicago: The University of Chicago Press